Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nedir?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru anayasada tanımlanan ve aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ve ek protokollerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birinin ihlali halinde başvurulabilecek yargı yoludur. Öyleyse Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunmanın ilk şartı ihlal edilen hakkın anayasada ve AİHS veya ek protokollerinde tanımlanmış bir hak olmasıdır. Yaşam hakkı, adil yargılanma hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan hürriyeti gibi haklar başvuruya konu olabilecek başlıca haklardandır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Şartları Nelerdir?
- İhlal edilen hak; hem anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden olmalı hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamında olan bir hak olmalıdır.
- İhlale neden olan eylem, ihlal ya da işlem hakkında kanunda öngörülen idari ve yargısal başvuru yollarının tamamen tüketilmiş olması.
- Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler bireysel başvurunun konusu olamaz. Dolayısıyla bu işlemler bireysel başvuruya konu olamaz.
- Başvuruya konu ihlalin, anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ihlallerden olmaması gerekir.
- İhlal neticesinde başvurucunun önemli bir zarara uğramış olması gerekir.
- Başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olmaması gerekir.
- Başvurunun kanunda başvuru yapmaya yetkili kimseler veya vekilleri tarafından yapılmış olması gerekir.
Aksi takdirde mahkemece başvurunun kabul edilmezliğine karar verilir.
Anayasa Mahkemesine Kimler Bireysel Başvuruda Bulunabilir?
Anayasa Mahkemesine kimlerin başvuruda bulunabileceği Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 46. Maddesinde sayılmıştır. Buna göre;
“(1) Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir.
(2) Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. Özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir.
(3) Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz.”
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harca Tabi Midir?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru harca tabidir. 2022 yılı için harç miktarı 664,10 TL’dir. Başvuru formuna harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi zorunludur.
Bireysel Başvuru Sonucunda Verilecek Karar
Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez.
Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.
Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması
Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca 2000 Türk Lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilebilir. Burada başvuru hakkının kötüye kullanılması hususu açıklığa kavuşturulmamış olup her somut olayın özelliğine göre değerlendirmede bulunulmaktadır.
Örneğin Anayasa Mahkemesi bir kararında, (29/09/2016 tarihli ve 2014/9043 No.lu Cevdet GENÇ Kararı), başvurucunun daha önce yargılamanın makul süreyi aşması nedeniyle bir başvuru yapmasına rağmen, daha sonra yaptığı bir başvuruda hiç söz etmeden aynı konuda yeniden başvuru yapmış olması nedeniyle, bireysel başvuru hakkının kötüye kullandığını belirterek başvurucuya para cezası verilmesine karar vermiştir.
Stj. Av. Yunus Emre PARMAKSIZOĞLU
Kaynakça:
- C. Anayasa
- https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
- Zafer Gören, “Bireysel Başvuru”
