Çek, kıymetli evrak niteliğine haiz bir kambiyo senedi olup Türk Ticaret Kanunun 780. Maddesin gereğince “senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını, ödeme yerini, düzenlenme tarihini ve yerini, düzenleyenin imzasını, banka tarafından verilen seri numarasını, karekodu” içeren senet, çek hükmündedir.
Ticari hayatta sıklıkla ödeme aracı olarak kullanılan çeke olan güveni artırmak amacıyla 5941 sayılı Çek Kanunu ile çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla sorumlu olan kişiler hakkında çeşitli yaptırımlar düzenlenmiştir.
Çekle ilgili karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme suçu unsurları nelerdir?
TTK m.780’deki unsurları taşıyan usulüne göre düzenlenen çek kanunda belirtilen ibraz süresinde bankaya ibraz edilmiş olmalıdır. Söz konusu ibraz süreleri TTK 796. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.
İlgili madde “MADDE 796- (1) Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. (2) Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır. (3) Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar.’’ hükmüne havidir.
Bu süreler içinde muhatap bankaya ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi olma vasfını yitirir. Bunun sonucu olarak alacaklı kambiyo senetlerine özgü takip yoluna başvuramaz. Yetkili hamil tarafından çek, süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmesi esnasında çek hesabında bulunan para, çek bedelini karşılamaz ise muhatap banka tarafından ilgili çeke karşılıksızdır şerhi düşülür. Karşılıksızdır işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.
Çekle ilgili karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme suçu şikayete bağlıdır. Şikayette bulunma hakkı meşru hamile aittir. Yargıtay, “çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda karşılıksızdır işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına” dair karar vermiştir. Çek kanunun 5/1 maddesinin atfıyla İcra İflas Kanunu 347. Maddesi uyarınca şikayet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve herhalde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir.
Suçun faili kimler olabilir?
Suçun faili, çek karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü kimse yani çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.
Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde ise bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Aksi takdirde Çek Kanunu ile düzenlenen yaptırımlar bu kişileri bağlayacaktır.
Görevli ve Yetkili Mahkeme neresidir?
Çek Kanunu 5/1 gereği görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemeleridir. Çek Kanununun 5/1. maddesi uyarınca, “çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer, çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer, hesap sahibinin yerleşim yeri, şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi.” yetkili kılınmıştır.
Uygulanacak Yaptırımlar nelerdir?
Adli para cezası
Çek Kanun’u 5/1 gereğince çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Türk Ceza Kanunu 52. Maddesi gereği adli para cezası miktarı günlük 20 TL’den az 100 TL’den fazla olmamak üzere kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.
TCK 52/4 gereği Hakim, şahsın ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adli para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verilebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Kararda ödenmeyen para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.
Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı
Kanunda öngörülen bir diğer yaptırım ise çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağıdır. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Belirtmek gerekir ki hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilenler, yasaklıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında yer alamazlar. Ancak mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.
Yaptırımlardan Kurtulmanın Yolları Nedir?
Alacaklının şikâyetinden vazgeçmesi ya da borçlunun borcunu faiziyle birlikte tamamen ödemesi hâlinde karşılıksız çeke ilişkin yaptırımlardan kurtulmak mümkün bulunmaktadır. Bu durumda dosya, soruşturma aşamasında ise cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına, kovuşturma aşamasında ise davanın düşmesine, karar kesinleşmiş ise hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına mahkeme tarafından karar verilmesi gerekmektedir.
Stj. Av. Esin Sultan ÖZEYRANLI
KAYNAKÇA
- Çek Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Türk Ticaret Kanunu
- Doç. Dr. Hakan Albayrak – Yrd. Doç. Dr. Ahmet Bozdağ, “Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunun İcra Ceza Mahkemesinde Yapılacak Olan Yargılaması Hakkında Bir İnceleme”
- Şebnem Şahin, “Karşılıksız Çek Suçu”
