Dernek Nedir?
“Dernek” kavramı Türk Medeni Kanunu 56. maddesi, Dernekler Kanunu 2. maddesi ve Dernekler Yönetmeliği 4. maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanımlara göre, Dernek, kazanç paylaşımı amacı taşımayan, belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek için gerçek ve tüzel kişilerden oluşan en az yedi kişinin, bilgi ve çalışmalarını devamlı olarak bir araya getirmek üzere oluşturduğu tüzel kişiliktir.
Dernek Kurma Hakkı
Dernek Kurma Hakkı, en temel haklardan olup uluslararası insan hakları belgelerinde, Anayasa’da ve Türk Medeni Kanununda bu hakka ilişkin düzenlemeler mevcuttur. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde dernek kurma özgürlüğüne yer verilmiş ve bu özgürlük Anayasamızın 33. maddesinde yerini almıştır. Bu hak, TMK 57. maddesinde, Anayasa’nın 33. maddesinin 1. fıkrasından aynen alıntı yapılarak “Herkes, önceden izin alınmaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.” olarak yer almıştır. Dernekler Kanunu 3. Maddesi ile Dernek Kurma Hakkı’na ilişkin kısıtlamalar da belirtilmiş olup çocuk dernekleri kavramı da bu madde ile düzenlenmiştir.
Dernek Nasıl Kurulur?
Dernek kurmak için en az 7 kişinin ile bir araya gelip, dernek kuruluş bildirim formunu doldurmaları ve kuruluş amaçlarını detayları ile birlikte belirten dernek tüzüğü hazırlamaları gereklidir. Dernek kuruluş bildirimi formu (EK-2) hazır olarak verilen bir şablonun 7 üye tarafından doldurulması, yazışma ve tebligat alımı için yetkili geçici başkanın bilgilerinin doldurulmasından ibarettir. Dernek tüzüğü ise; kuruluşunu yapmak istediğiniz derneğin, amacını, hedefini, faaliyetlerini ve yönetim esaslarını dernekler kanunu ve yönetmeliği çerçevesinde, mevzuata uygun bir biçimde belirten dernek anayasasıdır.
Kuruluş Bildirim Formu ve dernek tüzüğü dışında, dernek kurmak isteyenler arasında tüzel kişiler mevcut ise, bu tüzel kişiliğe ait unvan, yerleşim yeri, kuruluş belgesi ve tüzel kişilik tarafından yetkilendirilmiş kişi için alınmış karar örneği, kurucular arasında kar amacı gütmeyen (vakıf ve dernek hariç) kuruluşların da bulunması durumunda, İçişleri Bakanlığından izin alındığına dair, dernek kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan, kurucular arasında yabancı uyruklu kişiler var ise, bu kişilerin Türkiye’de oturum iznine sahip olduğunu gösteren belge, dernek merkezi tapuda mesken yani oturum alanı olarak gösterilen bir yerde kurulacaksa, apartman sakinlerinden oy birliği ile onay alındığını gösteren, muvafakatname beyan edilmesi zorunludur.
Dernek kurucu üyeleri tarafından yukarıda yer alan belgeler İl Mülki İdare amirliğinin, Dernekler Biriminde yetkili memuruna teslim edildiğinde, eksik bir evrak olmaması durumunda, alındı belgesi verilir. Alındı belgesinin üzerinde yer alan tarih, saat bilgisi derneğin tüzel kişilik kazandığı tarihi ifade etmektedir. Yani evrakların teslim alınması ile birlikte, dernek tüzel kişilik kazanmış olur.
Derneklerde Üyelik, Üyelik Hakları ve Yükümlülükleri
TMK 63. maddesi ile düzenlendiği üzere, kimse bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz. Söz konusu düzenleme uluslar arası sözleşmelerde ve Anayasamızda yer alan ifadelerin tekrarı niteliğindedir. Derneklere hem gerçek kişiler hem de tüzel kişiler üye olabilir. TMK 64. maddesi gereğince fiil ehliyetine sahip her gerçek kişi derneklere üye olma hakkına sahiptir. Tüzel kişiler ise yönetim organlarının kararı ile derneğe üye olabilmektedir. Üye başvurusu yazılı olarak yapılabilir. Yapılan başvuru dernek tarafından 30 gün içinde bir karara bağlanarak sonuç başvuru sahibine yazıyla bildirilmelidir. Başvurunun kabul edilmesi halinde yeni üyenin deftere kaydı yapılır. 30 gün içerisinde cevap verilmemesi durumu başvurunun reddi olarak yorumlanır. Üyelik kabulü zorunlu olmadığından ret kararına karşın başvurulacak bir yol yoktur.
Dernek üyelerinin eşitlik hakkı bulunmaktadır. Bu hak TMK 68. maddesi ile düzenlenmiştir. Düzenle uyarınca, her üyenin, derneğin faaliyetlerine ve yönetimine katılma hakkı vardır. Dernek üyeleri arasında dil, ırk, renk, cinsiyet, din ve mezhep, aile, zümre ve sınıf farkı gözetilemez. TMK 68. maddesi ile de üyelerin oy hakkı düzenlenmiş olup işbu madde uyarınca her üyenin genel kurulda bir oy hakkı vardır; üye, oyunu şahsen kullanmak zorundadır. Dernek üyelerinin en önemli yükümlülükleri sadakat yükümlülüğüdür. TMK 71. maddesi uyarınca, üyeler dernek düzenine uymak ve derneğe sadakat göstermekle yükümlüdür. Üyeler, derneğin amacını gerçekleştirmeyi zorlaştıracak eylemlerden kaçınmalıdır. Bir diğer yükümlülük ise, ödenti verme borcudur. Bu husus, TMK 70. maddesi ile tüzükte belirlenen ödenti verme borcunun her üye tarafından verilmesi gerektiği düzenlenmiştir. Tüzükte düzenleme yoksa üyeler dernek amacı doğrultusunda doğan zorunlu ödentilere eşit olarak katılırlar.
Derneklerde Zorunlu Organlar Nelerdir?
Derneklerde yer alması gereken zorunlu organlar TMK 72. maddesi ile genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu olarak belirlenmiştir. Dernekler zorunlu organlar dışında başka organlar da oluşturabilir ancak bu organlar, zorunlu organların görev, yetki ve sorumluluklarını devralamazlar.
Genel Kurul, derneğin en yetkili karar organı olup dernek üyelerinden oluşur. Genel Kurul, dernek organlarını seçer, diğer organları denetler ve haklı sebeple her zaman görevden alabilir. Genel Kurul, tüzükte belirtilen zamanda toplanır. Çağrı için yetkili Yönetim Kurulu’dur. Olağan Genel Kurul toplantılarının en geç üç yılda bir yapılması zorunludur. Bunun dışında, gerekli görülmesi halinde Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu veya dernek üyelerinin beşte birinin yazılı başvurusu ile Olağanüstü Genel Kurul toplantısı talep edilebilir. Toplantı çağrısı Yönetim Kurulu tarafından yapılır. Bir diğer karar alma şekli ise bütün üyelerin bir araya gelmeden yazılı katılım ile veya dernek üyelerinin tamamının kanunda yazılı çağrı usulüne uymadan bir araya gelerek karar almasıdır. Bu şekilde alınan kararlara, toplantısız veya çağrısız alınan karar denir.
Yönetim Kurulu, derneklerin zorunlu organlarından biridir. TMK 84. maddesi uyarınca, Yönetim Kurulu, beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. Yönetim Kurulu üyeleri Genel Kurul içerisinden seçilmelidir. Yönetim Kurulu’nun görevi derneğin temsili ve yürütülmesidir. Yönetim Kurulu, temsil görevini üyelerden birine veya üçüncü bir kişiye verebilir.
Diğer zorunlu organ ise Denetim Kurulu’dur. Denetim Kurulu, üç asıl ve üç yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. TMK 86. maddesi uyarınca, Dernek Kurulu, denetleme görevini, dernek tüzüğünde belirtilen esas ve usullere göre yapar; denetleme sonuçlarını bir raporla Yönetim Kurulu’na ve Genel Kurul’a sunar.
Derneklerde Tutulacak Defterler
Dernek Yönetmeliği’nin 32. maddesi uyarınca, Dernekler İşletme hesabı esasına göre, Karar Defteri, Üye Kayıt Defteri, Evrak Kayıt Defteri ve İşletme Hesabı Defteri tutarlar. İsteğe bağlı olarak Demirbaş Defteri ve Alındı Belgesi Kayıt Defteri de tutabilirler.
Bakanlar Kurulunca “kamu yararına çalışan dernek” statüsü verilmiş dernekler ile yıllık brüt geliri beş yüz bin TL’yi aşan derneklerin, bir sonraki hesap döneminden itibaren bilanço esasına göre defter tutmaları gerekmektedir. Dernekler Bilanço hesabı esasına göre, Karar Defteri, Üye Kayıt Defteri, Evrak Kayıt Defteri, Yevmiye Defteri ve Büyük Defter tutarlar. İsteğe bağlı olarak Envanter Defteri ve Alındı Belgesi Kayıt Defteri de tutabilirler.
Söz konusu defterlerden Yevmiye Defteri, Büyük Defter ve tutulması halinde Envanter Defteri Yönetmelik hükümlerine uymak koşulu ile elektronik ortamda tutulabilir. Diğer defterler ise Bakanlıkça oluşturulan veya izin verilen yazılımlar kullanılarak elektronik ortamda tutulabilir.
Derneklerde Sona Erme?
Derneklerin sona ermesi için birden çok yol bulunmaktadır. Kendiliğinden sona erme hali TMK 87. madde ile düzenlenmiş olup “amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi, ilk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması, borç ödemede acze düşmüş olması, tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi, olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması” durumlarında sulh hakimliğinden derneğin kendiliğinden sona erdiğinin tespiti istenebilir.
Bir diğer yol ise Genel Kurulu Kararı ile sona erme kararın alınmasıdır. Bu yola her zaman başvurulabilir. Kanunda düzenlenen son yol ise Mahkeme Kararı ile sona ermedir. Mahkeme Kararı ile sona ermenin gerçekleştirilebilmesi için derneğin amacının, kanuna veya ahlaka aykırı hale gelmesi gerekmektedir. Bu durumda, Cumhuriyet savcısı ya da bir ilgili mahkemeye başvuruda bulunarak derneğin feshine karar verilmesini talep edebilir.
Av. Kemal Can Ökke
KAYNAKÇA
- Dernekler Kanunu
- Dernekler Yönetmeliği
- Türk Medeni Kanunu
- Ömer Aykul “Dernekler Hukuku”
